‘Onschuldige mensen zijn hierdoor gedupeerd’, aldus de Autoriteit Persoonsgegevens
De Belastingdienst heeft bij het gebruik van een zwarte lijst om fraudeurs op te sporen zeven jaar lang de wet overtreden. Op deze zwarte lijst stonden meer dan een kwart miljoen Nederlanders, onder wie minderjarigen. Duizenden mensen die onterecht op de lijst stonden, kregen hierdoor problemen met het aanvragen van toeslagen, hun belastingaangiftes en bijvoorbeeld toegang tot schuldsanering. Dat blijkt vrijdag uit onderzoek van de Autoriteit Persoonsgegevens.
Zwarte lijst
In de zwarte lijst, die officieel de Fraude Signalering Voorziening (FSV) werd genoemd, stonden zo’n 270.000 personen geregistreerd. Sommigen van deze personen waren daadwerkelijk fraudeurs, maar lang niet allemaal. Als de Belastingdienst alleen al een signaal over iemand ontving, kon deze persoon al op deze lijst terechtkomen, zonder dat er bewezen sprake was van fraude. Zo konden mensen aan deze zwarte lijst worden toegevoegd doordat bijvoorbeeld een rancuneuze ex hen onterecht verdacht maakte. Het gebruik van deze zwarte lijst was al omstreden, omdat ‘gegevens onterecht’ werden opgenomen en ‘sommige verkeerd werden gebruikt’, erkende de fiscus eerder. Daarom werd de FSV, die eind 2013 in werking trad, in februari 2020 ‘uitgezet’ en niet meer gebruikt.
Onschuldige mensen zijn de dupe
Uit een nieuw rapport van de AP blijkt hoe ernstig het gebruik van de zwarte lijst gedurende zeven jaar daadwerkelijk was. “Vanzelfsprekend moet de Belastingdienst fraude aanpakken. Maar uit ons onderzoek blijkt dat de Belastingdienst fraudesignalen registreerde en gebruikte op een manier die absoluut niet is toegestaan. Onschuldige mensen zijn hierdoor gedupeerd”, aldus Aleid Wolfsen, voorzitter van de AP.
Grondrechten respecteren
Wolfsen had dan ook enkele snoeiharde woorden voor de fiscus. “Weer doen we een onderzoek naar de Belastingdienst, weer is er iets misgegaan. En goed mis. We hebben nog steeds serieuze zorgen over de AVG (Algemene verordening gegevensbescherming, red.). De Belastingdienst verwerkt veel gevoelige gegevens over bijna alle Nederlanders. Het is essentieel dat de Belastingdienst de grondrechten respecteert”, laat de AP-voorzitter weten. De AP heeft dan ook een ‘serieuze brief’ naar de fiscus gestuurd, omdat er de afgelopen anderhalf jaar nog te weinig verbetering te zien was. “Alsjeblieft, zorg dat ik hier volgend jaar niet opnieuw hoef te staan”, sluit Wolfsen af. Het is nog onduidelijk of de Belastingdienst een boete opgelegd krijgt voor het gebruik van de zwarte lijst. Demissionair minister van Financiën Wopke Hoekstra krijgt eerst de gelegenheid om te reageren op het onderzoek van de AP.
Hoe werkte de zwarte lijst?
Dat de FSV van de Belastingdienst niet helemaal zuivere koffie was, moge inmiddels duidelijk zijn. Maar hoe kwam iemand precies op die zwarte lijst terecht? Dit kon gebeuren doordat de fiscus zogenoemde risicosignalen kreeg. Een risicosignaal kon zijn als mensen hoge aftrekposten in hun aangifte inkomstenbelasting opgaven. Ook kon de Belastingdienst tips van derden krijgen en zo iemand uiteindelijk als fraudeur bestempelen. “Tips van buren, een wraakzuchtige ex of ruzie met je buurman kon ervoor zorgen dat je in dat systeem kwam. En stond je erin, dan werd je verdacht als fraudeur”, zegt Wolfsen. Daarnaast was het gewoonweg opvragen van informatie door andere instellingen, zoals het UWV bij een uitkering, voor de Belastingdienst een signaal van fraude. Momenteel onderzoekt de fiscus de dossiers om erachter te komen waarom de kwart miljoen Nederlanders op de lijst zijn geplaatst. De verwachting is echter dat dit voor de helft van de mensen niet te achterhalen is.
Financiële gevolgen
De precieze gevolgen voor de 270.000 personen die op de zwarte lijst stonden, is nog niet voor alle gevallen bekend. Wel maakte het ministerie van Financiën al bekend dat zo’n 15.000 mensen op de lijst nadelen hebben ondervonden van de registratie. Zo werd onterecht een persoonlijke betalingsregeling of minnelijke schuldsanering afgewezen. Daarnaast kon het ook zo zijn dat de Belastingdienst hun aangifte strenger controleerde. De fiscus zei donderdag tegen de Tweede Kamer te onderzoeken hoe de compensatie voor de gedupeerden eruit moet komen te zien.
Lees ook: SP begint meldpunt voor mensen die op zwarte lijsten van de Belastingdienst staan